29.09.2024
Czym jest witamina D?
Autor: Dr. Barbara Sturm
Witamina D to witamina rozpuszczalna w tłuszczach, należąca do grupy związków, w której znajdują się witaminy D-1, D-2 i D-3. Organizm ludzki wytwarza witaminę D naturalnie, gdy jest bezpośrednio wystawiony na działanie promieni słonecznych. Witamina ta pełni wiele ważnych funkcji, z których najważniejszą jest regulacja wchłaniania wapnia i fosforu oraz wspomaganie prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Odpowiednia ilość witaminy D jest istotna dla prawidłowego wzrostu i rozwoju kości oraz zębów, a także zwiększenia odporności na niektóre choroby. Witamina D zwiększa także produkcję enzymu w płucach o nazwie ACE2, który chroni przed ostrym uszkodzeniem płuc, a także wspomaga rozwój makrofagów – białych krwinek, które pomagają zwalczać patogeny i wirusy.
Od ponad 100 lat wiemy, jak istotna jest witamina D dla naszego organizmu
W 1903 roku duńsko-farerski lekarz i naukowiec, Niels Finsen, otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny za swoje pionierskie badania w dziedzinie fotodermatologii. Odkrył on, że określone długości fal świetlnych mogą mieć korzystne działanie lecznicze. Jego przełomowa praca wykazała, że światło może skutecznie leczyć skórną postać gruźlicy (lupus vulgaris) – wyniszczającą chorobę, która w tamtym czasie była bardzo powszechna. Zakres chorób skóry leczonych światłoterapią rozszerzył się w kolejnych latach, aż do momentu, gdy w 1932 roku Amerykańskie Towarzystwo Medyczne opublikowało przegląd zastosowań terapii UV w dermatologii, wymieniając 34 schorzenia skóry, w których promieniowanie UV mogłoby być przydatne.
Jak powstaje witamina D?
Witaminę D można pozyskać na różne sposoby, m.in. z pożywienia oraz suplementów diety. Głównym naturalnym źródłem witaminy D jest jednak synteza cholekalcyferolu – hormonu steroidowego, który powstaje w skórze pod wpływem promieni słonecznych lub światła ultrafioletowego. Kiedy promienie słoneczne, a dokładniej promieniowanie UVB, przenikają naszą skórę, cholekalcyferol jest przekształcany w wątrobie w kalcyfediol (25-hydroksycholekalcyferol), a następnie w nerkach w kalcytriol (1,25-dihydroksycholekalcyferol), czyli biologicznie aktywną formę witaminy D. Kalcytriol działa jak hormon w krwiobiegu i promuje zdrowy wzrost kości. Ma również korzystny wpływ na wzrost komórek, funkcje układu odpornościowego i neurologiczne oraz działanie przeciwzapalne.
Jakie są objawy niedoboru witaminy D?
Poważny niedobór witaminy D może prowadzić do krzywicy – choroby, która choć rzadko spotykana, objawia się u dzieci nieprawidłowymi wzorcami wzrostu, osłabieniem mięśni, bólami kości i deformacjami stawów. Dzieci z łagodnym niedoborem witaminy D mogą również odczuwać osłabienie mięśni lub bóle mięśni. Zdolność skóry do wytwarzania witaminy D zmniejsza się wraz z wiekiem, a osoby, które spędzają większość czasu w zamkniętych pomieszczeniach, również są narażone na niedobór z powodu braku ekspozycji na słońce. W krajach o umiarkowanym klimacie niedobór witaminy D jest szczególnie częsty, zwłaszcza zimą, gdy synteza skórna jest ograniczona. Objawy niedoboru u dorosłych mogą być mniej oczywiste i obejmować m.in. zmęczenie, bóle kości i osłabienie mięśni, a także zmiany nastroju, takie jak depresja. Niedobór witaminy D można wykryć poprzez badanie krwi, a jeśli poziomy są niższe od normy, zaleca się suplementację. W celu profilaktyki, zwłaszcza u dzieci i osób starszych, często zaleca się regularne przyjmowanie suplementów witaminy D.
Jak zapobiegać niedoborowi witaminy D?
Można wprowadzić pewne zmiany w diecie, aby zwiększyć poziom witaminy D. Niewiele pokarmów zawiera tę witaminę, ale jej źródłami mogą być oleje z ryb, tłuste ryby, takie jak łosoś, makrela, tuńczyk i sardynki, a także gotowane żółtko jajka, wątroba wołowa oraz produkty wzbogacane, takie jak niektóre płatki śniadaniowe, sok pomarańczowy, mleko, napoje sojowe i margaryna. Jednak samo jedzenie zazwyczaj nie wystarcza, aby osiągnąć zalecane dzienne dawki witaminy D (400 jednostek międzynarodowych (IU) dla dzieci do 12 miesiąca życia, 600 IU dla osób w wieku 1–70 lat i 800 IU dla osób powyżej 70. roku życia), dlatego ekspozycja na słońce jest nieodzowna. 10-15 minut ekspozycji na słońce, dwa do trzech razy w tygodniu, na twarz, ramiona, nogi lub plecy, może wystarczyć, aby wchłonąć odpowiednią ilość witaminy D. Osoby starsze, o ciemniejszej skórze lub mieszkające w północnych strefach klimatycznych mogą jednak potrzebować więcej słońca, zwłaszcza wczesną wiosną i późną jesienią.
Czy stosowanie kremów przeciwsłonecznych zmniejsza produkcję witaminy D?
Istnieje niewiele dowodów na to, że stosowanie kremów z filtrem zmniejsza produkcję witaminy D. W badaniu opublikowanym w British Journal of Dermatology odnotowano wzrost poziomu witaminy D u uczestników, którzy przez tydzień przebywali w warunkach bezchmurnej pogody z bardzo wysokim indeksem UV, mimo że kremy przeciwsłoneczne były używane zgodnie z zaleceniami i zapobiegały oparzeniom słonecznym. Na podstawie tych wyników można stwierdzić, że obawy dotyczące produkcji witaminy D nie powinny wpływać na zalecenia lekarzy dotyczące profilaktyki raka skóry.
